Η τραγωδία της "Χειμάρρας"...1947

  Την Κυριακή 19 Ιανουαρίου 1947, συνέβαινε στον Ευβοϊκό μία από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες αυτού του αιώνα. Το επιβατηγό πλοίο "Χειμάρρα" πρώην S/S Hertha, που εκτελούσε το δρομολόγιο Θεσσαλονίκης - Πειραιά, βυθίστηκε μετά την πρόσκρουσή του σε νάρκη παίρνοντας μαζί του στα παγωμένα νερά 385 ψυχές, σύμφωνα με τον

τύπο της εποχής (εφημερίς Ελευθερία 21/1/1947). Η τραγωδία συνέβη στις 4:10 το πρωί της Κυριακής, 1,5 μίλι από τη νησίδα Καβαλλιανή στον Κάτω Κάβο της Εύβοιας. Οι έρευνες για την αναζήτηση των ναυαγών άρχισαν μετά 10 ώρες! Τα ναρκαλιευτικά και τα πλοιάρια δύο μέρες μάζευαν επιπλέοντα πτώματα στον Ευβοϊκό. Τελικά, από τους 612 επιβαίνοντες μπόρεσαν να σωθούν, αφού πάλεψαν με τα κύματα, 227 άτομα.
  Μεταξύ των επιβατών βρίσκονταν και 36 πολιτικοί κρατούμενοι που οδηγούνταν στην εξορία, καθώς και περίπου 200 χωροφύλακες και στρατιώτες.
  Το «Χειμάρρα» εβυθίσθη σε ηλικία 42 ετών. Ναυπηγήθηκε το 1905, στη Γερμανία και στη διάρκεια του πολέμου χρησιμοποιήθηκε ως πλωτό νοσοκομείο. Το αρχικό όνομα του πλοίου ήταν "Hertha" έχοντας  χωρητικότητα 1427 grt, διαστάσεις 81,8 x 10,3 x 4,1 m, και ταχύτητα 16 κόμβων.

Το ατμόπλοιο Hertha σε έγχρωμο
ταχυδρομικό δελτάριο της εποχής.

  Παραχωρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση το 1946 με τις γερμανικές αποζημιώσεις και αποτελούσε το τελευταίο ατμόπλοιο της ελληνικής ακτοπλοΐας. Έπειτα από επισκευές στον Πειραιά, εκτελούσε την ακτοπλοϊκή γραμμή Αθήνα-Πειραιάς. Επρόκειτο για μια εναλλακτική διαδρομή, καθώς εν μέσω εμφυλίου, το οδικό δίκτυο της χώρας βρισκόταν σε τραγική κατάσταση.
  Το παρακάτω άρθρο γράφτηκε πριν από μερικά χρόνια από τους μαθητές του 2ου ΤΕΕ Ραφήνας Άννα Κυρτζαλίδου, Γιολάντα Πρέντζα, Ζακελίνη Βλάχου, Μαρίνα Λεφέβρ και Νίκο Πολύζο σε συνεργασία με την εκπαιδευτικό Ειρήνη Ντέρτσου (φιλόλογο) και τον Αντώνη Λάζαρη. Ένα καταπληκτικό ρεπορτάζ - ντοκουμέντο, άρτιο από κάθε πλευρά.
 [...]
  Το άρθρο αποτελεί μια σύνοψη όσων μας είπε ο Δημήτρης Μουτσάτσος στις συναντήσεις που είχαμε μαζί του στο καφενείο της Ευτυχίας στο λιμάνι της Ραφήνας.

Χειμάρρα: Η «θαμμένη» αλήθεια

  Η αφορμή για να ξεκινήσουμε να ψάχνουμε για το ναυάγιο του «Χειμάρα» μας δόθηκε από την εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου» του καναλιού «ALPHA». Μας παρακίνησε το ενδιαφέρον γιατί ποτέ δεν είχαμε ακούσει για το ναυάγιο αυτό, αν και είναι ένα από τα μεγαλύτερα ναυάγια που έχουν γίνει στην Ελλάδα.
  Αποφασίσαμε, λοιπόν, ως αρχή να βρούμε στοιχεία από παλιές εφημερίδες και ναυτιλιακά περιοδικά. Και αφού βρήκαμε τα στοιχεία, διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε μία και μόνη εκδοχή για το ναυάγιο και τις αιτίες που το προκάλεσαν, αλλά πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους, όπως:
·«Το πλοίο χτύπησε σε νάρκη»
·«Το πλοίο βρήκε σε ξέρα»
·«Έγινε έκρηξη»
·«Στο πλοίο ταξίδευε ένας μικρός αριθμός πολιτικών κρατουμένων»
·«Στο πλοίο ταξίδευε ένας μεγάλος αριθμός πολιτικών κρατουμένων»
·«Οι πολιτικοί κρατούμενοι ταξίδευαν δεμένοι»
· «Υπήρχαν θύματα από τους πυροβολισμούς που έριξαν οι χωροφύλακες»
Καθώς οι απόψεις που διαβάσαμε για τα θέματα αυτά ήταν πολλές και συχνά αντιφατικές μεταξύ τους, τα ερωτήματα μας γίνονταν ολοένα και περισσότερα. Ποια είναι η αλήθεια, γιατί την κρύβουν και γιατί δεν υπάρχουν αρκετές αναφορές για το ναυάγιο αυτό, ανάλογες με τον αριθμό των θυμάτων του;
Έτσι, πήραμε την απόφαση να πάρουμε συνέντευξη από έναν επιζώντα του ναυαγίου, τον κύριο Σταμάτη Νικολαΐδη, ο οποίος είχε επισκεφτεί τη Ραφήνα, πριν από λίγα χρόνια. Όμως, αυτό δεν ήταν και τόσο εύκολο. Ο άνθρωπος αυτός είναι αρκετά μεγάλος σε ηλικία, γεγονός που δυσκόλευε την προσπάθεια μας, καθώς σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ιδιαίτερα επώδυνο να ζητήσουμε από έναν άνθρωπο τέτοιας ηλικίας να ξαναζήσει μέσα από το ταξίδι της μνήμης την εμπειρία του ναυαγίου.

Εφημερίς Ελευθερία της 21/1/1947.

Για το λόγο αυτό στραφήκαμε σε έναν κάτοικο της Ραφήνας, τον κύριο Δημήτρη Μουτσάτσο, παλιό καπετάνιο σε πεζότρατες, ανεμότρατες και γρι-γρι, αλλά και πρόεδρο της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Αλιέων Περιφέρειας Αττικής και Νήσων. Ο άνθρωπος αυτός, ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός εδώ στη Ραφήνα, αποκαλείται από όλους ως «ο Καπετάνιος». Και πραγματικά ο άνθρωπος αυτός μας βοήθησε και μας διαφώτισε σε πολλά ζητήματα, καθώς όχι μόνο έχει περάσει σχεδόν όλη του τη ζωή στο λιμάνι, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι την επόμενη μέρα του ναυαγίου ήταν εκεί στα ανοιχτά της Αγίας Μαρίνας. Σε όλη τη συζήτησή μας με τον καπετάνιο φαινόταν έντονα η συγκίνησή του, τα μάτια του έτρεμαν και απέφευγε να μας κοιτάζει στα μάτια. Αυτό πάθαμε κι εμείς …. Συγκινηθήκαμε μόνο και μόνο που προσπαθήσαμε να νιώσουμε τον πόνο αυτών των ανθρώπων. Μάθαμε, όμως, την αλήθεια....!

Το νέον(;) ακτοπλοϊκόν Χειμάρρα.

Ο Δημήτρης Μουτσάτσος με τους μαθητές. Το πρώτο πράγμα που μας ενδιέφερε να μάθουμε ήταν τις συνθήκες του ναυαγίου. Γνωρίζαμε ήδη ότι το «Χειμάρρα», στις 18 Ιανουαρίου 1947, ανήμερα του Αγίου Αθανασίου, αναχωρούσε στις 08:30 το πρωΐ για το δρομολόγιο Θεσσαλονίκη-Βόλος-Χαλκίδα-Πειραιάς. Αν και ήταν ένα πλοίο ήδη 42 ετών, θεωρείτο ότι ήταν από τα καλύτερα πλοία που εκτελούσαν δρομολόγια εκείνη τη δύσκολη εποχή μετά τον πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου είχαν χαθεί τα περισσότερα από τα πλοία της ελληνικής ακτοπλοΐας. Ο καπετάνιος μας διηγήθηκε : «Εκείνη την ημέρα είχε ομίχλη και παγωνιά, ήταν χιονιάς, δεν έβλεπες τη μύτη σου. Το βαπόρι περνούσε ανάμεσα στην ακτή της Αττικής και το νησί Χαρακωτό (μεταξύ Αγίας Μαρίνας και Νέων Στύρων), ένα ξερονήσι που δεν απέχει από την κοντινή στεριά περισσότερο από 400 μέτρα. Ο καπετάνιος του πλοίου δεν υπολόγισε την ξέρα του νησιού, δηλαδή τον ύφαλο. Το πλοίο ανοιγόταν με το μπούσουλα. Το πιο μεγάλο από τα νησιά είχε επάνω του ένα φανάρι, ένα φάρο. Αυτός ο φάρος , της παλιάς εποχής, δεν φαινόταν καλά. Κι έτσι, δεν το πρόσεξε καλά ο καπετάνιος, πέρασε πολύ κοντά και το κάτω σημείο του βαποριού χτύπησε σε ύφαλο.

Χάρτης-αναπαράσταση του ναυαγίου, βασισμένος
στον επίσημο βυθομετρικό χάρτη της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Νο. 412,
οπόυ προτείνεται να σημειωθεί ως ιστορικό ναυάγιο.

 Ο καπετάνιος μας είπε, επίσης, για τις συνθήκες που επικράτησαν με το που χτύπησε το πλοίο στον ύφαλο: «Αφού χτύπησε το πλοίο, άρχισαν τα νερά να μπαίνουν μέσα. Τότε η τεχνολογία ήταν μηδαμινή κι έτσι έσβησαν τα φώτα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πανικός. Οι χωροφύλακες είχαν δέσει τα χέρια των πολιτικών κρατούμενων που υπήρχαν στο καράβι (λόγω του εμφυλίου πολέμου) αν και έπρεπε μέσα στο καράβι να τους τα έχουν λύσει τα χέρια. Στο καράβι υπήρχε φρουρά από 30-40 χωροφύλακες, ενώ οι πολιτικοί κρατούμενοι θα πρέπει να ήταν τουλάχιστον 300 και όχι 39, όπως είναι η επίσημη εκδοχή. Στο πλοίο ταξίδευαν, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, 544 επιβάτες, από τους οποίους οι 50 ήταν έμποροι που μετέφεραν τα ψάρια τους, ενώ ο αριθμός των μελών του πληρώματος ήταν 86. Υπάρχει, επίσης, διαφορά στον αριθμό των χωροφυλάκων, καθώς ο καπετάνιος μας μίλησε ότι ήταν περίπου 30-40, ενώ κάποιες πηγές1 αναφέρουν ότι ταξίδευαν 200 χωροφύλακες και στρατιώτες, αρκετοί από τους οποίους οπλοφορούσαν. Το βαπόρι την ώρα που χτύπησε, αν γύριζε, και να μην είχε τιμόνι, αν αμόλαγε από δεξιά την άγκυρά του, από εκεί που φεύγει τώρα το πλοίο για τα Στύρα, δεν θα έκανε πάνω από πέντε λεπτά όσο να βρει να κάτσει στα ρηχά, οπότε όσο νερό και να έπαιρνε , δεν θα βούλιαζε τελικά το βαπόρι. Πιθανόν, να υπήρχαν κάποια θύματα, αλλά δεν θα γινόταν το κακό που έγινε. Εξαιτίας, όμως, του πανικού, οι χωροφύλακες τράβηξαν τα όπλα, φοβήθηκαν, πανικοβλήθηκαν. Στο μεταξύ το βαπόρι το πήγαινε σιγά-σιγά ο αέρας προς τα κάτω, οπότε έφυγε από τα νησάκια, γύρω στα 700 με 800 μέτρα από το τελευταίο νησάκι.»

H ποιο γνωστή φωτογραφία του Ε/Γ Χειμάρρα η οποία
την επομένη ημέρα του τραγικού ναυαγίου δημοσιεύτηκε
στον ημερήσιο τύπο της εποχής.

 Ο καπετάνιος μας είπε ότι μετά το ναυάγιο συνάντησε στη Σύρα κάποιες κοπέλες που ταξίδευαν με το «Χειμάρρα» και είχαν σωθεί από το ναυάγιο. Αυτές οι κοπέλες άκουσαν όλο τον πανικό και τη ζημιά, όπως του είπαν, την έκαναν οι χωροφύλακες. Του ανέφεραν ότι τράβηξαν τα όπλα όχι για να σκοτώσουν, αλλά γιατί φοβήθηκαν και ήθελαν να προλάβουν να μπουν αυτοί στη βάρκα για να σωθούνε. Οι βάρκες, όμως, αυτές δεν χωρούσαν τόσο κόσμο, καθώς οι 300 κρατούμενοι ήταν επιπλέον του κανονικού φορτίου. Ήταν, όμως, διαταγή να τους πάρει το βαπόρι από τη Θεσσαλονίκη και δεν μπορούσαν να πουν όχι.

Στη φωτογραφία απεικονίζεται η άφιξη ναυαγών στη Ραφήνα
την επόμενη ημέρα του ναυαγίου.

Από όλα αυτά μας προέκυψε το ερώτημα ποιοι ήταν αυτοί ακριβώς οι πολιτικοί κρατούμενοι. Ο καπετάνιος μας μίλησε για τα σκληρά χρόνια του εμφυλίου και όλες αυτές τις μάχες που γίνονταν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Μας είπε για τους «στασιαστές» που πολεμούσαν στη Βόρεια Ελλάδα: όταν έγινε το δεύτερο αντάρτικο, πολλοί φαντάροι δεν θέλανε να πολεμήσουνε κατά των άλλων, οπότε τους θεωρούσαν ως «στασιαστές» και τους περνούσαν από δίκη. Κάποιους από αυτούς τους είχαν φέρει στις Πρασσιές, στο Πόρτο Ράφτη. Είχαν πάει 500 άτομα εκεί και μετά έφτιαξαν τη Μακρόνησο και τους έστειλαν εκεί. Και μετά άρχισαν να μαζεύουν και από άλλα μέρη της Ελλάδας. Οι πολιτικοί κρατούμενοι που ταξίδευαν με το «Χειμάρρα» ήταν από μέρη κοντά στη Σαλονίκη και καθώς τους είχαν θεωρήσει ως «στασιαστές», τους πήραν με το βαπόρι για να τους πάνε κάτω στην Αθήνα και να τους περάσουν από δικαστήριο.
 Όταν ρωτήσαμε τον καπετάνιο για το ποιος ευθύνεται για το ναυάγιο μας απάντησε: «Κοριτσάκια μου, να μην ξανάρθουν αυτά τα πράγματα. Ή από εδώ, ή από εκεί, δεν είμαι εγώ άξιος για να κρίνω την κατάσταση. Αλλά μπορώ να πω τι έγινε. Τα είδα, τα έζησα. Για το ποιος φταίει, όμως, δεν είμαι εγώ αρμόδιος να κάνω τον πολύξερο. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει το γιατί. Όλοι έφταιξαν.»


Πηγή
rizospastis.gr
sansimera.gr

nautilia.gr

Εφημερίδες ΕΜΠΡΟΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ