Περίοδος Αστάθειας: Εκλογές 1989 -1990

Το 1989 μπορεί να χαρακτηρισθεί έτος αστάθειας και σύγχυσης καθώς οι εκλογικές διαδικασίες δεν έβγαλαν αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Η περίοδος χωρίζεται σε δύο φάσεις. Στην πρώτη, σχηματίστηκε η κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη, η οποία ορκίστηκε την 1η Ιουλίου 1989 και παραιτήθηκε τη 12η Οκτωβρίου 1989.
Στη δεύτερη, σχηματίστηκε «οικουμενική κυβέρνηση» υπό τον
Ξ.Ζολώτα, που ορκίστηκε στις 22 Νοεμβρίου 1989 και οδήγησε στις εκλογές της 8ης Απριλίου 1989.
Η κυβέρνηση Τζαννετάκη στηρίχτηκε κοινοβουλευτικά σε συμμαχία ΝΔ – ΣΥΝ. Σκοπός και εντολή που της δόθηκε ήταν η «κάθαρση» των σκανδάλων, δηλαδή η παραπομπή στο Ειδικό Δικαστήριο, με βάση το νόμο «περί ευθύνης υπουργών», των πολιτικών προσώπων για τα οποία υπήρχαν ενδείξεις ότι εμπλέκονταν στα σκάνδαλα. Σημαντικό γεγονός ήταν οι παραπομπές στο Ειδικό Δικαστήριο, για την διαπίστωση ενδεχόμενων ποινικών ευθυνών, του Α. Παπανδρέου και ηγετικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ. Ο ΣΥΝ υπήρξε ο μεγάλος χαμένος εκείνης της περιόδου, γιατί χρεώθηκε την ευθύνη μιας αποτυχημένης διαχείρισης του ζητήματος κάθαρση.
Η κυβέρνηση Ξ.Ζολώτα, πρώην διοικητή Τράπεζας Ελλάδος, ήταν μια πρόσκαιρη λύση ανάγκης, ανίκανη να πάρει σοβαρές αποφάσεις, την ίδια στιγμή που η οικονομία κινδύνευε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Η κυβέρνηση διήρκεσε όσο απαιτούσαν οι διαδικασίες εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας.

ΕΚΛΟΓΕΣ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 1989

Ο λαός τιμωρεί τα σκάνδαλα του ΠΑΣΟΚ

Μετά την δεύτερη συνεχή νίκη του ΠΑΣΟΚ στις 2 Ιουνίου του 1985 ακολουθεί μια ιδιαίτερη εκλογική αναμέτρηση στις 18 Ιουνίου του 1989. Έντεκα χρόνια μετά τη ψήφιση του συντάγματος του 1975 κατατίθεται στη Βουλή πρόταση αναθεώρησης 10 άρθρων του Συντάγματος.
Οι προτάσεις αυτές αναφέρονται στις γνωστές υπερεξουσίες του προέδρου της Δημοκρατίας. Η αναθεώρηση του 1986 είχε ως στόχο τη μείωση της εξουσίας του Προέδρου της Δημοκρατίας και παράλληλα την αύξηση των αρμοδιοτήτων του Πρωθυπουργού. Η κορυφαία προσφορά της αναθεώρησης του 1986 είναι καθιέρωση της απόλυτης αρχής της Δεδηλωμένης.
Από τη λήξη της πρώτης θητείας του Κων/νου Καραμανλή επόμενος Πρόεδρος εκλέγεται ο Χρήστος Σαρτζετάκης Δικαστής του Αρείου Πάγου. Με το Π.Δ. 329/89 Π.Δ. αφού λήφθηκε υπόψη το άρ. άρθ.52 § 1 Συντ. προκηρύχθηκαν εκλογές στις 2.6.1989 έληξε η Δ. Περιοδ. Βουλής με το Π.Δ. 288/84 καθορίσθηκαν οι βουλευτικές έδρες εκάστης εκλογικής περιφέρειας.

Τα κυριότερα κόμματα που μετείχαν στις εκλογές:
• Νέα Δημοκρατία (Κων/νος Μητσοτάκης)
• ΠΑΣΟΚ (Ανδρέας Παπανδρέου)
• Συνασπισμός της αριστεράς και της προόδου (Χαρίλαος Φλωράκης)
• Κόμμα Φιλελευθέρων (Νικήτας Βενιζέλος)
• Οικολόγοι Εναλλακτικοί (Ηλιόπουλος)
• Δημοκρατική Ανανέωση(Κωνσταντινος Στεφανόπουλος)
• Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου (Ιωάννης Ζίγδης)
• Συνασπισμός Κομμάτων «Άμεση Δημοκρατία» (Μανόλης Γλέζος)
• Αγωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΑΣΚΕ) (Εκτελεστική Επιτροπή)
• Εθνική Πολιτική Ένωση (ΕΠΕΝ) Χρύσανθος Δημητριάδης)
• Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα για Δημοκρατία και Ανάπτυξη (Γεράσιμος Αρσένης)
• Ελληνορθόδοξο Κίνημα Σωτηρία (ΕΛΚΙΣ) (Ανδρέας Λύρας)
• Επαναστατικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ) (Χρήστος Μπίστης)
• Εργατικό Αντιμπεριαλιστικό Μέτωπο (Εμμανουήλ Βασιλακάκης)
• ΚΚΕ Εσωτερικού-Ανανεωτική Αριστερά (Γιάννης Μπανιάς)
• Εμπιστοσύνη -μόνο στο νομό Ροδόπης -(Ισμαήλ Μολλά)

Αποτελέσματα εκλογών της 18ης Ιουνίου 1989
Σύνολο εγγεγραμμένων εκλογέων 8.302.412
Σύνολο έγκυρων ψηφοδελτίων      6.521.211
Άκυρα και λευκά ψηφοδέλτια           148.017

Σύνολο ψηφισάντων                    6.669.228

Κόμμα           ΝΔ           ΠΑΣΟΚ           ΣΥΝ.           ΔΗΑΝΑ              Εμπιστοσύνη
ψήφοι       2.887.488    2.551.518       855.944          65.614               34.145
Ποσοστό        44,28%        39,13%         13,13%           1,01%                 0,39%
Έδρες                145            125               28                 1                        1

Οι εκλογές του 1989 ορίζονται για 18 Ιουνίου. Τα επίσημα αποτελέσματα των εκλογών έφεραν πρώτη την Ν.Δ. με αρχηγό τον Κ. Μητσοτάκη έχοντος ποσοστό 44,28% και εκλέγοντας 145 Βουλευτές δεύτερο το ΠΑΣΟΚ με 39,15% και 125 Βουλευτές και αρχηγό τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου, τρίτο τον Συνασπισμό με αρχηγό τον Χαρίλαο Φλωράκη και 18 Βουλευτές και το ΔΗΑΝΑ με τον Κων/νο Στεφανόπουλο με 1,01% .

Λ. Κύρκος, Κ. Μητσοτάκης,
Χ. Σαρτζετάκης, Χ. Φλωράκης

Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της 18ης Ιουνίου κανένα κόμμα δεν διέθετε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να μπορέσει να σχηματίσει Κυβέρνηση. Έτσι σύμφωνα με το άρθρο 37 του Συντάγματος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης δίνει την πρώτη διερευνητική εντολή στη Ν.Δ, για σχηματισμό Κυβέρνησης και αν η Ν.Δ. δεν κατάφερνε να δημιουργήσει αυτοδύναμη Κυβέρνηση που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής θα κατέφευγε στη δεύτερη. Ο Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας συναντήθηκε δύο φορές με τον Πρόεδρο του Συνασπισμού Χαρίλαο Φλωράκη και πρότεινε Κυβέρνηση δύο μηνών με Υπουργό τον ίδιο. Ο Συν/σμός αρνήθηκε και έτσι τη δεύτερη εντολή ανέλαβε το δεύτερο σε δύναμη Κόμμα το ΠΑΣΟΚ ούτε όμως και με το ΠΑΣΟΚ επιτεύχθηκε λύση. Ο Συνασπισμός απορρίπτει πρόταση του ευρισκόμενου στο νοσοκομείο Α. Παπανδρέου για συνεργασία των λεγόμενων "προοδευτικών δυνάμεων". Φτάνουμε έτσι στη συμφωνία Μητσοτάκη, Φλωράκη και Κύρκου για συγκυβέρνηση ΝΔ και Συνασπισμού με επικεφαλής τον βουλευτή της ΝΔ Τζανή Τζανετάκη. Το ΠΑΣΟΚ αντιδρά μιλώντας για "παρά φύση συνεργασία" και "νέα Βάρκιζα". Έτσι οδηγούμαστε στον λεγόμενο «Ελληνικό Ιστορικό Συμβιβασμό» μεταξύ δύο αντιθέτων πολιτικών χώρων.

ΕΚΛΟΓΕΣ 5ης Νοεμβρίου 1989

Ο Μητσοτάκης προ των πυλών

Μετά τη δημιουργία της Κυβέρνησης Τζανετάκη όπως είχε συμφωνηθεί θα δημιουργόταν υπηρεσιακή Κυβέρνηση και η χώρα θα οδηγούνταν σε εκλογές.
Η ημερομηνία ορίστηκε για 5 Νοεμβρίου 1989. Ένα μήνα πριν τις εκλογές όπως προβλέπει το άρθρο 37 του Συντάγματος έγινε η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και υπηρεσιακός Υπουργός ορίσθηκε ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου Ιωάννης Γρίβας. Με το Προεδρικό διάταγμα 557/1989 στις 12 Οκτωβρίου 1989 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης αφού έλαβε υπόψη:
1) τις διατάξεις των άρθρων 35 παρ. 2 εδ. γ΄, 37 παρ.3 εδ.τελ και 49 παρ. δε τελ. του Συντάγματος.

Πρωθυπουργός Ξενοφών Ζολώτας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης,
Χαρίλαος Φλωράκης, Ανδρέας Παπανδρέου (22/2/1990, Αθήνα.
Σε άτυπο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών) [***]

2) α) Το γεγονός ότι οι διερευνητικές εντολές που δόθηκαν στους Αρχηγούς πρώτου, δευτέρου και τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κομμάτων δεν τελεσφόρησε. 

   β) Ότι στη σύσκεψη των αρχηγών των κομμάτων στις 10 Οκτωβρίου 1989 επιβεβαιώθηκε η αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης που θα είχε την εμπιστοσύνη της Βουλής,
  γ) Ότι απέτυχαν οι προσπάθειες σχηματισμού Κυβέρνησης ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές,
προέβη στην διάλυση της Βουλής Ε’ περιόδου και με το 558 του 89 Π.Δ. καθορίστηκαν οι Βουλευτικές έδρες στις εκλογικές περιφέρειες.
Τα εκλογικά αποτελέσματα της 5ης Νοεμβρίου στην οποία συμμετείχαν οι ίδιες πολιτικές δυνάμεις και έφεραν τα εξής αποτελέσματα:


Αποτελέσματα εκλογών της 5ης Νοεμβρίου 1989
Κόμμα             ΝΔ         ΠΑΣΟΚ          ΣΥΝ.          Οικ.Εν      Εμπιστοσύνη   Ανεξάρτητοι*
ψήφοι       3.093.479    2.724.334      734.611        39,158           26.012           22.414
Ποσοστό        46,19%        40,68%        10,97%         0,58%            0,38%             0,34%
Έδρες                148             128              21               1                  1                   1
*Η έδρα του ανεξάρτητου υποψήφιου αφορούσε τον Απόστολο Λάζαρη στην κοινή κάθοδο ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμού στο μονοεδρικό νομό Λευκάδας.

Φέρνουν πάλι την Ν. Δημοκρατία πρώτη δύναμη με 46,19% χωρίς όμως την δυνατότητα να σχηματίσει Κυβέρνηση επειδή είχε 148 βουλευτές. Αυξήθηκαν επίσης οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ από 125 σε 128 ενώ αντίθετα μειώθηκαν από 28 σε 21 οι Βουλευτές του Συνασπισμού. Αποτέλεσμα ήταν η συμφωνία της σύστασης Οικουμενικής Κυβέρνησης στις 22 Νοεμβρίου μετά από τις συναντήσεις των πολιτικών αρχηγών και του Προέδρου της Δημοκρατίας.

ΕΚΛΟΓΕΣ 1990

Η μεγάλη νύχτα του Κατσίκη

Σύμφωνα με το Π.Δ. 63/90 αφού λήφθηκαν υπόψη:
α) οι διατάξεις των άρθρων 32 § 1,3
β) και 4 εδ. α, 35 § 2 περιπτ. γ
γ) και 41 § 3 Συντάγματος,
δ) και εξ αιτίας του γεγονότος ότι η Βουλή δεν εξέλεξε Πρόεδρο Δημοκρατίας κατά τις τρεις διαδοχικές ονομαστικές ψηφοφορίες που διεξήχθησαν στις 19, 25 Φεβρουαρίου και 3 Μαρτίου 1990
διαλύθηκε η Βουλή ΣΤ΄περιόδου ενώ με το Π.Δ. του 90 καθορίσθηκαν οι βουλευτικές έδρες στις εκλογικές περιφέρειες. Τα κυριότερα κόμματα που συμμετείχαν στις εκλογές αυτών ήταν:

Ν. Δημοκρατία
ΠΑΣΟΚ
Συνασπισμός
Οικολόγοι -Εναλλακτικοί
Δημοκρατική Ανανέωση
Συνδυασμοί ανεξαρτήτων κ.λ.π. μικρά κόμματα

Το σύνολο των εγγεγραμμένων εκλογέων ήταν:   8.453.695
Ψήφισαν                                                              6.698.591
Άκυρα λευκά                                                           112.551
Έγκυρα                                                                6.586.040

Αποτελέσματα έλαβαν:

Ν.Δ.
Ψήφοι 3.088.137
Ποσοστό 46,89%
Έδρες 150

ΠΑΣΟΚ
Ψήφοι 2.543.042
Ποσοστό 38,61%
Έδρες 123

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ
Ψήφοι 677.059
Ποσοστό 10,28%
Έδρες 19

Συνδυασμός ΠΑΣΟΚ - Συνασπισμού (για τις μονοεδρικές)
Ψήφοι 66.861
Ποσοστό  1,02%
Έδρες 4

ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ
ψήφοι 50.868
ποσοστό 0,77%
έδρα 1

Εμπιστοσύνη/Πεπρωμένο (Μουσουλμάνοι Ροδόπης/Ξάνθης)
ψήφοι 45.981
ποσοστό 0,70%
έδρα 2

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ
ψήφους 44.077
ποσοστό 0,67%
έδρα 1

Οι εκλογές στις 8 Απριλίου 1990, τρίτη συνεχόμενη εκλογική αναμέτρηση, 4 μόλις μήνες μετά την ορκωμοσία της «οικουμενικής κυβέρνησης» Ζολώτα, δίνουν μια οριακή αυτοδυναμία στη Ν.Δ. Η ΝΔ φτάνει το 46.89%, αλλά εκλέγει 150 βουλευτές. Μέσα στη νύχτα γίνονται 151 με την προσθήκη του εκλεγμένου με την ΔΗΑΝΑ στο Υπόλοιπο Αττικής, Θεόδωρου Κατσίκη, ο οποίος λίγες μέρες αργότερα προσχώρησε στη ΝΔ. Έτσι λοιπόν, μετά από 3 συνεχόμενες αναμετρήσεις, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τη βοήθεια των 406 ψηφοφόρων της ΔΗΑΝΑ που σταύρωσαν και ανέδειξαν βουλευτή τον Θ. Κατσίκη, γίνεται πρωθυπουργός. Παράλληλα, η κυβερνητική πλειοψηφία επιλέγει τον Κ.Καραμανλή Πρόεδρο της Δημοκρατίας για δεύτερη φορά.

Ιούνιος 1989, Θεσσαλονίκη. Στιγμιότυπο
από προεκλογική ομιλία του Κ. Μητσοτάκη
στην Πλατεία Αριστοτέλους. [***]

Η κυβέρνηση της Ν.Δ ξεκίνησε με μερικές καλές προϋποθέσεις αλλά και να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις. Μέσα σ ένα χρόνο, η ΝΔ έδειχνε ότι δεν θα ήταν η ισχυρή και αποτελεσματική κυβέρνηση που θα έφερνε εις πέρας ένα συνεκτικό και καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι αλλεπάλληλες παραιτήσεις και απομακρύνσεις υπουργών και ηγετικών παραγόντων φανέρωναν την έλλειψη εσωτερικής συνοχής στην κυβέρνηση.

Στην οικονομική πολιτική, η ΝΔ επεδίωξε να αντιστρέψει την αρνητική δυναμική των μεγεθών μέσω αποκρατικοποιήσεων και δημοσιονομικής πολιτικής. Παράλληλα, προσανατολίζοντας την Ελλάδα στους στόχους του Μάαστριχ, επεξεργάστηκε μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα σύγκλισης για την περίοδο 1993-1998, το οποίο εγκρίθηκε από την Κοινότητα το Μάρτιο του 1993. γενικά οι στόχοι που είχαν τεθεί για σταθεροποίηση δεν επιτεύχθηκαν ούτε ως προς τον πληθωρισμό, ούτε ως προς τα ελλείμματα και χρέος του δημοσίου. Παρόλαυτα, γρηγορότερα προχώρησε η διαδικασία απελευθέρωσης του τραπεζικού συστήματος και κίνησης κεφαλαίων.

Η Αυριανή 1990

Η κυβέρνηση αναλώθηκε κυρίως στην εξωτερική πολιτική και ειδικότερα στην διαχείριση της βαλκανικής κρίσης. Το «Σκοπιανό» και ο πόλεμος στην Βοσνία ήταν τα σημαντικότερα ζητήματα. Το «Σκοπιανό» αφορούσε το όνομα με το οποίο θα αναγνωριζόταν η πρώην ομόσπονδη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Η Ελληνική πλευρά με πρωτοβουλία του τότε Υπ. Εξωτερικών Α.Σαμαρά διεκδικούσε την πλήρη απουσία από το όνομα κάθε σύνθετη ονομασία που να περιέχει τη λέξη Μακεδονία ή παράγωγο της. Αποτέλεσμα του «Σκοπιανού» ζητήματος, ήταν το ξέσπασμα ενός κύματος εθνικισμού στο εσωτερικό της χώρας το οποίο θα γίνει η αφορμή ώστε η Εκκλησία να αναλάβει και πάλι ανοιχτό πολιτικό ρόλο στην κατεύθυνση του εθνικισμού και του συντηρητισμού. Το «Σκοπιανό» ήταν η αφορμή για την αρχή του διχασμού στο εσωτερικό της ΝΔ. Ο Κ.Μητσοτάκης, τον Απρίλιο του 1992, απέπεμψε τον Α.Σαμαρά, δεν μπόρεσε όμως να αναπροσανατολίσει την ελληνική γνώμη γιατί είχε να αντιμετωπίσει τη δημαγωγική αντιπολιτευτική του ΠΑΣΟΚ και την εσωτερική αντιπολίτευση με επικεφαλή τον Μ.Έβερτ. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη απέρριψε νέες συμβιβαστικές προτάσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και μάλιστα επέβαλε πετρελαϊκό εμπάργκο από τον Αύγουστο ως τον Δεκέμβριο 1992, οπότε αναγκάστηκε να το άρει υπό τη διεθνή πίεση. Τον Απρίλιο του επόμενου έτους, ο ΟΗΕ αναγνώρισε το νέο κράτος με την προσωρινή ονομασία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) και παρέπεμψε την οριστική λύση σε διαπραγματεύσεις των δύο μερών υπό την αιγίδα του. Προβληματική υπήρξε επίσης η πολιτική της ΝΔ προς την Αλβανία.

Η εξωτερική πολιτική της ΝΔ στα υπόλοιπα πεδία κινήθηκε σε διαφορετικό πνεύμα, το οποίο εξέφραζε πιστότερα τις προσωπικές αντιλήψεις του αρχηγού της. Ενδεικτικά, προώθησε μια διαφορετική θεώρηση στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις βασισμένη στον διάλογο, του οποίου ο Κ.Μητσοτάκης ήταν ένθερμος υποστηρικτής. Τον Ιανουάριο του 1992, το Νταβός της Ελβετίας φιλοξένησε και πάλι τους πρωθυπουργούς Τουρκίας και Ελλάδας, τον Κ.Μητσοτάκη και Σ.Ντεμιρέλ. Το κλίμα ήταν θερμότερο, η κοινή ανακοίνωση περισσότερο φιλόδοξη αλλά πρακτικά βήματα δεν υπήρξαν στο επόμενο διάστημα.
Η κυβέρνηση της ΝΔ φαινόταν εξαντλημένη από τις εσωτερικές συγκρούσεις και αντιφάσεις και από την άλλη το ΠΑΣΟΚ είχε αρχίσει ήδη να ανακάμπτει από τα δικά του εσωτερικά προβλήματα, ειδικότερα μετά από την έκβαση της δίκης Κοσκωτά και την αθώωση του Α.Παπανδρέου που αναπτέρωσαν το ηθικό της παράταξης και έπληξαν το ηθικό της ΝΔ και Κ.Μητσοτάκη.
Ακόμη δύο γεγονότα σημάδεψαν την τριετία διακυβερνήσεως της ΝΔ. Πρώτον η ίδρυση του κόμματος «Πολιτική Άνοιξη» από τον Α. Σαμαρά τον Ιούνιο 1991, ύστερα από την αποπομπή του από τον Κ.Μητσοτάκη για το θέμα του ονόματος του ΠΓΔΜ. Δεύτερον, η διάλυση του Συνασπισμού ως συμμαχίας του ΚΚΕ με την ΕΑΡ.

Το τέλος της κυβέρνησης Κ.Μητσοτάκη επήλθε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1993 με την συνέργια δύο παραγόντων. Από τη μια, η συνδυασμένη αντίδραση μεγάλων επιχειρηματικών κύκλων στο σχέδιο της κυβέρνησης να πουλήσει το 49% του ΟΤΕ σε στρατηγικό επενδυτή και από την άλλη, η «αποστασία» δύο προσκείμενων στον Αν.Σαμαρά βουλευτών. Η ΝΔ έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και υποχρεώθηκε σε πρόωρες εκλογές.[1]

Βιβλιογραφία
[1] «ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ 1974 – 2004» της Νταραρά Ευαγγελίας
Οι εκλογές της μεταπολίτευσης στην πρώτη σελίδα του Τύπου
Ελληνικές βουλευτικές εκλογές - ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ